گزارش کارآموزی تولید رب در کارخانه رب جام چین

مقدمه

تغذیه به عنوان مهمترین انگیزه تحرک و فعالیت انسان در رویارویی با عوامل طبیعی ، در طول قرون همواره مطرح بوده است . در حقیقت ابتدایی ترین نیاز های انسان ، نیاز های مادی و معیشتی اوست . حتی در کتاب اسمانی قرآن کریم در بحث از نیاز های انسان برای سیر ، این حقیقت را بیان کرده است در سوره مبارکه قریش آیه 4 می فرماید : اوست خدایی که آنان ( انسان ) را از نظر معیشت تامین کرد و از ترش امانشان داد . معیشت انسان ، تدارک نخستین گام ها در مسیر حرکت است که بدون آنها و فارغ از اندیشه و تلاش در جهت عدالت اجتماعی ، مقدمه لازم به منظور سیر او فراهم نمی شود ، در روند تکاملی انسان و دستیابی وی به عالیترین ابزار زندگی و بهبود شرایط عمومی زیست ف کاهش مرگ و میر و افزایش جمعیت کره خاکی ، مسئه تامین غذا و عدم تعادل توزیع و مصرف آن را به عنوان پر مخاطره ترین موضوعات جوامع بشری در آورده است ، امروزه استقلال سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی جوامع انسانی منهای تامین امنیت غذایی مفهومی ندارد .

بدین لحاظ تلاش در جهت بهره وری کامل از منابع بالقوه ارتقای تکنولوژی ، جلوگیری از ضایعات و بر قراری امنیت غذایی به صورت یک نهضت عمومی در آمده است همانطوری که در خیلی از ممالک دنیا دیده می شود در مملکت ما هم تولید مودا غذایی ، موازی با ازدیاد جمعیت افزایش نمی یابد و همین ار ، یکی از نگرانی های جامعه را تشکیل می دهد ، حقیقت تکان دهنده این است که حداقل 000/000/730 نفر از جمعیت 6/5 نفری جهان از سوی تغذیه رنج می برند و از کالری و فاکتور های غذایی لازم برای یک زندگی فعال برخوردار نیستند . این رقم حدود یک پنجم افراد کشور های جهان سوم و یک هشتم کل جمعیت دنیا را تشکیل می دهد . دردناک ترین این که سالانه هزاران نفر از جمعیت جهان به علت گرسنگی از بین می روند که بیشتر آنها زیر 5 سال تشکیل می دهند . محدودیت منابع غذایی و مهمتر از آن انحصار و تولید غذای جهانی در نزد تعداد محدودی از کشور های بزرگ و توزیع نا متعادل آن تراژدی  غم انگیز فقر و گرسنگی را در دنیا به وجو آورده است . به رقم افزایش 000/250 نفر به جمعیت دنیا در هر روز ، نه تنها به وسعت زمین های کشاورزی به عنوان منابع اصلی تولید اضافه نمی شود ، بلکه در اثر توسعه مناطق شهری و مراکز صنعتی و نهایتاً فرسایش خاک بخش عمده ای زمین های کشاورزی غیر قابل استفاده و از دسترس خارج می شوند . اما کاربردی تکنولوژیک بهره وری بهینه از منابع تولید ، کاهش ضایعات محصولات دامی و زراعی و بهبود روش های تبدیل و نگه داری تنها امید بشر برای رشد و توسعه قلمداد می گردد .

در چرخه تولیدات کشاورزی صنایع غذایی به عنوان محور اساسی تامین احتیاجات غذایی بشر از اهمیت فوق العاده برخوردار می باشد .

بسیاری از متخصصان مواد غذایی در صدد توسعه منابع پروتئینی ارزان قیمت و لذیذ برای تکمیل رژیم های غذایی افراد کم درآمد و به خصوص کودکانی که دارای کمبود های پروتئینی پیشرفته هستند بر آمده اند .

در هندوستان محصو لبنی غنی از پروتئین موسوم به میلتون ساخته شده است ، متخصصان بعضی از شرکت های نفتی از رشد و تکثیر میکروارگانیسم ها روی ضایعات نفتی ، مواد پروتئینی را تولید کرده اند .

دیگر زمینه های فعالیت صنایع غذایی تولید محصولات غذایی نیروهای نظامی و فضانوردان است . از ویژگی های چنین غذاهایی ، ایجاد کالری زیاد ، تراکم ، حلالیت در آب ، مقاومت در مقابل تغییرات درجه هوا ، قابلیت بسته بندی و سبک بودن را می توان برشمرد . 

از فعالیت های دیگر این رشته می توان از تولید مواد غذایی مشابه گوشت از لوبیای سویا ( لوبیای روغنی ) نام برد . محصول فوق به هیچ وجه از گوشت طبیعی قابل تمیز نیست . امروزه محصولات مشابه گوشتی برای گیاه خواران ، بیماران با رژیم غذایی محصول که باید میزان چربی محدودی مصرف نمایند و نیز برای سایر مصارف غذایی به طور صنعتی تولید می شود . با افزودن کلرور کلسیم به شیره سویا می توان از آن دلمه تهیه نمود و بعد از برش آن را با روغن سوخاری کرده ، به صورت غذایی مقوی مورد استفاده قرار داد .

متخصصان صنایع غذایی در ایجاد توسعه غذاهای کارخانه ای و شبه غذاها تبحر زیادی به دست آورده اند  . به طوری که اینگونه محصولان قابلیت رقابت با انواع طبیعی آن دارا هستند . از انواع دیگر شبه غذا ها ، تخم مرغ سنتیک را می توان نامبرد از دیگر فعالیت های این رشته ایجاد کارخانه های متحرک و شناور است . از دلایل عمده رونق اینگونه کارخانجات جلوگیری از فساد باکتریایی و به حداق رساندن ضایعات پروتئین و چربی فرآورده های دریایی است . در غیر این صورت از طول مدت صید و باقی ماندن کشتی در دریا کاسته خواهد شد،چنین کارخانه هایی به مدت 2 ماه یا بیشتر در دریا باقی می مانند.

انجماد سریع مواد غذایی با ازت مایع و سایر مایعات سرما زا از فعالیت های دیگر صنایع غذایی است . صنایع غذایی در جلوگیری از شیوع مسمومیت های غذایی با به کار گیری روش های نگهداری ، سهم به سزایی ایفا کرده است ، تولید میلیارد ها قوطی ، شیشه و بسته های مواد غذایی در سال بدون هیچ گونه عارضه مسمومیتی ، امروزه نقش مهم این صنعت را در دنیا به نمایش می گذارد . با استفاده از مواد ترد کننده آنزیمها ، فرآورده های گوشتی بافت مطبوع تری می یابند . این روش ، توسعه بیشتری یافته و با تزریق آنزیمهای پروتئولیک به داخ رگ حیوان قبل از کشتار ، عمل ترد کردن به طور یکنواخت انجام میگیرد . در بعی از کشور ها با تزریق هورمون ، رشد حیوان راتسریع کرده ، از هزینه های پروش دام کاسته اند . در حال حاضر در بسیاری از کشور ها برای کنترل اتوماتیک کارخانه های تولید نان بستنی سازی ، سوسیس و کالباس از کامپیوتر استفاده می شود .

ارزیابی آلودگی مواد غذایی به مواد شیمیایی و خطرات ناشی از آن از دیگر موارد مهم وظیفه متخصصان رشته صنایع غذایی است .

با بیان موراد فوق ، جهت یابی این علم و زمینه وسیع فعالیت آن به طور خلاصه مشخص شد. در این مرحله از حرکت جامعه که ملت انقابی ایران کمر به قطع وابستگی اقتصادی و پیمودن راه استقلال بسته اند با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی کشورمان و تنوع محصولات کشاورزی ، بهترین روش ، برنامه ریزی صحیح در پیشبرد کشاورزی ، دامداری ، آبزیان و همگام آن بسط و توسعه روش های نوین نگهداری و فرآیند به منظور جلوگیری از ضایعات و قابلیت تبدیل آنها به فرآورده های با ارزش می باشد . در این راستا اشنایی با انواع فرآورده های دامی و دریایی خاص و ترکیبات ، تکنولوژی و نگهداری آنها برای هنرجویان رشته صنایع غذایی و کسانی که در این رشته مشغول فعالیت می باشند ، لازم و ضروری به نظر می رسد .

تاریخچه کارخانه

کارخانه رب جام چین(سهامی خاص) واقع در کیلومتر  

پانزده جاده تربت جام- مشهد با نام تجاری داودی در سال 1379تاًسیس شده است. این کارخانه فقط دارای چند خط تولید رب گوجه فرنگی بوده وقوطی رب را درسایزهای یک ونیم کیلویی و75 گرمی تولیدمی کندو ظرفیت تولید سالانه آن 60 هزار تن می باشد..حمل گوجه فرنگی از زمین کشاورزی تا کارخانه توسط کشاورز انجام می گیردوخود آن شخص، گوجه را ازماشین داخل حوضچه تخلیه می نماید.ازهر5-4 تن گوجه ورودی به کارخانه 50 کیلوی آن ضایعات می باشد. تجهیزات ودستگاهها با نیروی الکترو موتور کار کرده وتعدادکارگران دائمی در این کارخانه 20 نفر ودر فصل کاربه 60 نفر بوده وسطح سواد80% آنها دیپلم میباشد.هزینه خرید هر کیلو گوجه فرنگی70 تا75 تومان بوده وقیمت تمام شده محصول )رب(یک کیلویی ونیم کیلویی برای کارخانه به ترتیب500 و300 تومان میباشد.برای خرید رب ازکارخانه مشتریهاوفروشنده های رب با کارخانه تماس گرفته وبا مراجعه به آنجا محصول را خریده، درون انبار قرار داده وبه فروش می رسانند.آب مصرفی ومورد نیاز کارخانه ازچاه تأمین می شود ومیزان مصرف آن 30 لیتردرثانیه و250متر مکعب درشبانه روزمیباشد وبرق موردنیاز آن ازبرق شهر ومیزان مصرف آن h/kw150 می باشدوهمچنین کارخانه گازکشی است. گلوگاهها ونقاط ایجاد وقفه درخط تولید خط سورتینگ ، شستشوی دستگاهها وخط قوطی (قسمت فیلرودربندی)که دارای بیشترین ضایعات میباشد، به این خاطرکه دستگاه فیلر قدیمی وازکیفیت پائینی برخوردار است وایجاد مشکلات دمایی می کند.

ترکیبات گوجه فرنگی

الف) کربوهیدراتها

ب)پروتئین واسید امینه

ج) اسید

ر) ویتامینها

ه) فلزات

د) پکتین

ترکیب شیمیایی گوجه فرنگی

بطور کلی ترکیبات محصولات کشاورزی بستگی زیادی به خصوصیات آب،هوا ،خاک وعوامل دیگر محل کشت دارد.گوجه فرنگی معمولأ دارای 5/8-7 %  مواد جامد محلول درآب است ودارای یک درصد پوست وبذر است.

الف) کربوهیدراتها:

میزان پلی ساکاریدهای گوجه فرنگی حدود 7/0 درصد می باشد که 50 درصد آن پکتین وآرابینو گلاگتن تشکیل می دهد وحدود 25 درصد گزیلن وآرابینو گزیلن و25 درصد باقیمانده را سلولز تشکیل می دهد . حدود65-50 درصد مواد جامد محلول گوجه فرنگی را قندهای احیاء کننده (گلوکزوفروکتوز) تشکیل می دهد.

ب)پروتئین واسید آمینه:

حدود یازده اسید آمینه در گوجه فرنگی مشخص شده است که فقط 45 درصد این اسیدهای آمینه را اسید گلوتامیک تشکیل می دهد.دومین اسید از نظر مقدار اسید آسپارتیک می باشد.در تهیه محصولات گوجه فرنگی وقتی که آب گوجه فرنگی بمدت 20 دقیقه در حرارت 100 درجه سانتیگراد می ماند، باعث هیدرولیز پروتئینها،آزاد شدن اسیدهای آمینه می شود، مثلاً گلوتامین یک3  NH از دست می دهد وبه اسید گلوتامیک تبدیل می شودوعاملی که باعث افزایش آمونیاک در گوجه فرنگی بسته بندی شده در قوطی می شود همین مورد است.

ج) اسید:

اسید گوجه فرنگی عمدتاً اسید سیتریک است،روی این اصل اسیدیته آن بر حسب اسید سیتریک محاسبه می شود.اسیدهای دیگری هم مثل اسید مالیک واسید تارتاریک در گوجه فرنگی وجود دارند.ضمن عمل تولید وتهیه آب گوجه فرنگی ،اسیدیته کل افزایش پیدا می کند.مثلاً اسید استیک بمیزان 32%  افزایش پیدا می کند این افزایش دراثر اکسیداسیون آلدئیدها و الکلها میباشد.

د)ویتامین ها:

شامل ویتامینهایC،K,A  می باشد.ویتامین C گوجه فرنگی بین 60-10 میلی گرم در100 گرم گوجه فرنگی است.میزان ویتامین K بین 6/0-1/0 میلیگرم در یک کیلوگرم گوجه فرنگی می باشد . رنگ گوجه فرنگی جزؤ مواد رنگی قابل حل در روغن می باشدوآنها را کاروتنوئیدها می نامند.

ه) فلزات:

میزان فلزات بین 6/0-3/0در صد بوده ومیزان نمکها بین 5/0-1/0 درصد است.

و) پکتین:

پکتین از نظر تقسیم بندی شیمیایی جزو پلی ساکاریدها می باشد. پکتینها به موادی اطلاق می شود که می توانند ژله ایجاد کنندو در عده زیادی از گیاهان موجودندومخلوطی از آرابان ها وگالاکتان ها واسید پکتیک می باشد.پکتین ابتدا بصورت پرتوپکتین وغیرمحلول است همچنان که گوجه فرنگی مراحل رسیدن وقرمز شدن را طی می کند . پرتوپکتین به پکتین تبدیل میشودوچنانچه رسیدگی از حد بگذرد، زنجیر پکتین شکسته می شود به همین علت میوه های خیلی رسیده نرم     می شود.این تغییرات یک واکنش آنزیمی میباشد.مقدار کل ترکیبات پکتین در گوجه فرنگی بین 23/0-17/0 درصد میباشد.بنابراین با توجه به اینکه گوجه فرنگی رسیده قرمز دارای مقدار مناسبی پکتین میباشدعلاوه بر رنگ خوب، ویسکوزیته مناسبی به محصول می دهد.

مراحل ساخت رب گوجه فرنگی ( خط تولید )

 در 20 ساله اخیر اصلاحات زیادی روی دستگاه های تولید رب گوجه فرنگی  صورت گرفته است ولی در مجموع ترتیب عملیات تولید ، در تمام کارخانجات رب شبیه بوده و شامل فاز های ذیل است :

دریافت گوجه فرنگی از مزارع

شستشو و سورتینگ ( دست چین کردن )

خرد و له کردن

بازرسی

حرارت دادن پالپ

خارج کردن پوست و بذر ( صافی )         

صاف کردن و تصفیه گوشت توسط صافی یا پالپر

تغلیظ گوشت تا حصول غلظت دلخواه

پر کردن در قوطی یا سایر ظروف نگهداری ( فیلر )

1- دریافت گوجه فرنگی از مزارع

هنوز هم گوجه فرنگی در جعبه های ویژه ای که بین 10 تا 25 کیلو گرم گنجایش دارد ، حمل و نقل می گردد . به دلیل اینکه هزینه حمل و نقل با جعبه های کوچک زیاد است سعی در استفاده از جعبه های پالتی شده است که گنجایش بیشتری دارند . جهت جلوگیری از آلودگی و حفظ بهداشت کارخانه یکی از نکات بسیار مهم بودن جعبه ها است . تمیز نگه داشتن از رشد کپک جلوگیری می کند و در نهایت محصول عاری از هر گونه آلودگی کپکی منتقل می گردد.