گزارش کارآموزی حقوق در مرکز امور مشاوران و وکلای قوی قضائیه و معاونت معزز آموزش و تحقیقات دادگستری استان آذربایجان غربی

پیشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم

   ای رستخیز ناگهان ،وی رحمت بی منتها

                                                                                                         ای آتش افروخته در بیشه اندیشه ها

    خورشید را حاجب تویی ، امید را واجب تویی

                                                                                                          مطلب تویی ، طالب  تویی هم منتها هم مبتدا[1]

   با یاری خداوند قادر و متعال و یکتایی بی همتا ، در سال تحصیلی 1367 در کنکور سراسری دانشگاه ها شرکت ،  و با لطف و عنایت بی مثال حق جلّّ و اعلی با رتبه عالی دو رقمی ««14»»  در رشته ی حقوق دانشگاه شهید بهشتی قبول و با بهره مندی از تجارب علمی وافر استادان مبزر علم حقوق به سال تحصیلی 72-1371 موفق به اخذ درجه ی لیسانس از این دانشگاه گردیده و در حین تحصیل با اخذ بورسیه از وزارت کشور در رده های مختلف این وزارت خانه مشغول به کار به نحوی که بعد از فراغت،  عملاً با مسئولیت های متعدد در سازمان ها ، موسسات عمومی نظیر مشاور و مدیر دفتر حقوقی و املاک سازمان همیاری شهرداری های استان زنجان ، مشاور و نماینده حقوقی استانداری استان زنجان ،  مشاور حقوقی شهرداری های ابهر ،خرمدره ، خداببنده ، سلطانیه و ... و شرکت شهرک های صنعتی و نمایندگی حقوقی استانداری آذر بایجان غربی ، در خود این جرئت و جسارت را دیده که در امتحان ورودی رشته ی مشاور حقوقی و وکالت  مرکز امور مشاوران و وکلای قوه قضائیه به سال 1387شرکت و با عنایت چندمین بار حق تعالی با رتبه و امتیاز 75 در این امتحان قبول و بعد از جری تشریفات قانونی و اداری به تاریخ 1/6/89 با معرفی ریاست محترم و معزز مرکز امور مشاوران و وکلای قوی قضائیه و معاونت معزز آموزش و تحقیقات دادگستری استان آذربایجان غربی جهت گذراندن دوره ی کارآموزی در واحدهای مختلف قضائی معرفی گردیدم.

رجاء واثق و امید وافر به عنایات قادر متعال وحمایت های همکاران و بزرگواران مجموعه ی شریف مرکز امور مشاوران قوه عالیه قضائیه و همچنین قضات عدالت گستر و سخت کوش این قوه بتوانم خدمتی مفید در گسترش عدالت ، این عطیه گرانبهای الهی را داشته باشم.

در هر حال و در همه ی زمان ها خود را محتاج هدایت و راهنمایی از جاتب مجموعه ی  شریف دادگستری دانسته و از هر نوع قصور در انجام وظیفه و یا تخطئی از وظایف مقرره قانونی، به خدای متعال پناه برده و دست استمداد و یاری به محضر آن ذات بی همتا دراز می نمایم . به امید آن که در سایه زحمات مدیریت معزز و همکاری همکاران مکرم مرکز محترم امور مشاوران و وکلای قوه قضائیه و درایت قضات شریف، گستر عدالت روز به روز افزونتر گشته و ظلم بی دادی از جامعه ی شریف و اسلامی ما رخت بربندد.

مجموعه حاضر با توجه به دستورالعمل اعلامی از ناحیه مدیریت محترم مرکز امور مشاوران ووکلا و کارشناسان قوه قضائیه موضوع ماده 187 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در هشت سر فصل تحت سرپرستی معاونت محترم آموزش و تحقیقات استان آذربایجان غربی و تحت تعلیم وتجربه قضات محترم و معزز شعبات مختلف دادگاه های ارومیه و شهرستان خوی اعم از بدوی و تجدید نظر می باشد که به شرح ذیل تهیه و تدوین گردیده است:

1- یافته های روزانه امور دفتری و وظایف مدیر دفتر

2-  یافته های روزانه ی امور حقوقی

3- یافته های روزانه در اجرای احکام مدنی

4- یافته های روزانه در امور کیفری

5- یافته های روزانه در اجرای احکام  کیفری

6- یافته های روزانه در امور اطفال

7- یافته های روزانه در خانواده

8-یافته های روزانه در تجدید نظر

بی تردید اگر مساعدت و همکاری قضات محترم و شریف و اعضای بزرگوار کادر اداری دادگستری نبود تدوین و گرد آوری این یافته های قضائی میسور نمی گردد

لذا بدین وسیله از زحمات بی شائبه مدیریت محترم مرکز امور مشاوران حقوقی وکلاء و کارشناسان قوه قضائیه و معاونت محترم آموزش و تحقیقات دادگستری استان آذربایجان غربی و کادر اداری آن بویژه سرکار خانم تیموری و همچنین قضات شریف و کارکنان اداری دادگستری استان آذربایجان غربی و شهرستان خوی که در جهت ارتقاء سطح علمی اینجانب در حرفه وکالت و مشاوره ی حقوقی تلاش و کوشش وافر نمودند کمال تشکر و امتنان قلبی را داشته و از خداوند قادر و منان توفیق و سر بلندی تمام این عزیزان را خواستارم..

                                                                                                                      با تشکر فراوان

                                                                                                                       یحیی شجاعی

                                                                                                      کار آموز مشاور حقوقی و وکالت

                                                                                            ««دوره یازدهم استان آذربایجان غربی»»

(فصل اول)

مدیر دفتر

و اعضای اداری دفتر دادگاه

و نقش آنان و انواع دفاتر موجود در دادگاه ها

نام و نام خانوادگی کار آموز: یحیی شجاعی

گفتار اوّل :

مدیر دفتر و وظایف قانونی آن

مبحث اول : جایگاه مدیر دفتر

بر اساس ماده 81 از قانون اصول تشکیلات عدلیه مصوب 1307 ه . ش در معیت هر دادگاه یا «شعبه آن» یک نفر مدیر دفتر برای تنظیم پرونده ها و تهیه مقدمات دادرسی برابر ترتیب مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی تحت ریاست و مسئولیت رئیس شعبه انجام وظیفه می نماید.

مدیر دفتر برابر ماده 82 از همان قانون ، به اندازه کافی ، تحت ریاست و مسئولیت خود ، تقریر نویس و ثبات  و ضباط با تعین وزیر  دادگستری (ماده 84) خواهد داشت.

از آنجا که مدیر دفتر و سایر کارمندان اداری تحت نظارت و مسئولیت رئیس دادگاه انجام وظیفه می نمایند ، مسئولیت سوء جریان امور اداری متوجه ایشان نیز خواهد بود[2].

بدیهی است کارمندان اداری نیز در حدود وظایف محوله مسئول بوده و در صورت تخلف از مقررات برابر قانون رسیدگی به تخلّفات اداری قابل تعقیب در مراجع اداری می باشد.

مدیر دفتر دادگاه اگر چه دارای سمت اداری است امّا در تشکیل پرونده و جریان آن تا صدور رأی قاطع دعوی ، وظایفی به عهده داشته که بعضاً به وظایف قانونی بیشتر شباهت دارد که نمونه های آن در مواد 53 ، 54 ، 55 ، 56 از قانون آیین دادرسی مدنی تصریح گردیده است که البته با لحاظ ابعاد قضا ئی تصمیمات ذکر شده در مواد مورد اشاره به نظر ضروری می نماید که در اصلاحات بعدی قانون آیین دادرسی مدنی به علّت عدم وجود ابلاغ و حکم

قضائی برای مدیر دفتر مورد عنایت و توجه جدی مسئولین محترم تهیه و تنظیم لوایح قضائی و نهایتاً مقنینن در مجلس محترم شورای اسلامی قرار بگیرد .

 مبحث دوّم : اهم وظایف مدیر دفتر

وصول دادخواست و ثبت آن

بر اساس ماده 49 از قانون آ .د . م مدیر دفتر با دریافت دادخواست و ضمایم آن ، باید فوری آن را ثبت و رسیدی مشتمل بر نام خواهان و خوانده و تاریخ تنظیم با ذکر شماره ثبت به تقدیم کننده دادخواست تحویل دهد .

صدور اخطار رفع نقص

بر اساس ماده 54 قانون آ . د . م ظرف دو روز از دریافت دادخواست ، نقایص آن را به طور کتبی و مفصل به خواهان اطلاع و از تاریخ ابلاغ به مدت ده روز به او مهلت می دهد که نقایص آنرا برطرف نماید و در صورت عدم اقدام به رفع نقص درمهلت ذکر شده دادخواست به موجب قراری که مدیر دفتر و در غیاب وی جانشین وی صادر می کند رد می گردد.[3]

ارسال اوراق قضائی                                                                                                                                                                     

بعد از اینکه رئیس دادگاه ، دستور دعوت طرفین به دادرسی را صادر می کند ، اخطاریه دعوت به جلسه توسط منشی دادگاه تنظیم و توسط مدیر دفتر به مرجع ابلاغ ارسال می گردد و در صورت حضور اصحاب دعوی در دفتر دادگاه ، آنرا به صورت حضوری ابلاغ می نماید .

نظارت بر حسن انجام کار ، کارکنان اداری

مدیر دفتر بر حسن انجام کار اعضای اداری نظارت داشته و مکلف است در صورت مشاهده هر گونه تخلف از ناحیه کارکنان اداری ، آنرا گزارش دهد .

5-مکاتبات اداری

کلیه مکاتبات اداری مربوط به دادگاه و دفتر دادگاه با درخواست مدیر دفتر صورت می پذیرد.

6-   نظارت بر تعیین اوقات دادرسی

اوقات رسیدگی عبارتند از: 1- وقت عادی ( مقرره ) 2- وقت احتیاطی 3- وقت فوق العاده – که نظارت بر این اوقات با مدیر دفتر دادگاه بوده که البته دستور تعیین اوقات با رئیس دادگاه می باشد.

7-  قرار دادن پرونده ها در اختیار طرفین و وکلای آنها

هر گاه اصحاب دعوی یا وکلای آنها اوراق پرونده ها را مطالبه کنند و یا مطالبه آنرا خواستار باشند پس دستور رئیس دادگاه  ، پرونده درخواستی توسط مدیر دفتر در اختیار متقاضی قرار می گیرد .

8-نگهداری از دفاتر

مسؤلیت مستقیم نگهداری از دفاتر به عهده مدیر دفتر دادگاه می باشد .

9-اجرای برخی از قرارها

1-9 اقدام به صدور قرار رد دادخواست در صورت عدم تکمیل پرونده در موعد مقرره بر اساس ماده 54 ق .آ . د. م.

2-9 اقدام به صدور رد در صورتی که هزینه انتشار آگهی ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اخطاریه دفتر تأدیه نگردد ( ماده 55 ق . آ.د. م )

3-9 صدور رد دادخواست در صورت عدم روشن بودن محل اقامت خواهان ( ماده 56 ق .آ. د. م )

4-9 صدور قرار تأمین دلیل با  ارجاع رئیس دادگاه بر اساس ماده 153 قانون آیین دادرسی مدنی

گفتار دوم :

                                   انواع دفاتر موجود در دفتر دادگاه و نظریه کارشناسی

           مبحث اول : انواع دفاتر

دفتر اوقات :در این دفتر منشی دادگاه با توجه به رئیس دادگاه تعیین اوقات دادرسی را منعکس می نماید .

دفتر ثبت لوایح : در این دفتر لوایح تقدیمی به دادگاه توسط طرفین دعوا یا وکلای آنها ثبت می شود .

دفتر ارسال و مراسلات یا دفتر ثبت : مراسلات و مکاتبات پستی در این دفتر ثبت می شود.

دفتر ابلاغ  : ورقه هایی که به اشخاص ابلاغ می شود در این دفتر درج می گردد .

دفتر دادنامه : در این دفتر دادنامه های صادره با ذکر شماره پرونده ها و نام طرفین و خلاصه دادنامه در آن درج می شود .

دفتر ثبت ارجاعی : این دفتر که به دفتر نیابت قضایی نیز معروف است دفتری است که نیابت های صادره از شعبات دیگر و یا حوزه های دیگر قضایی در آن ثبت می شود .

دفتر تجدید نظر : دراین دفتر پرونده هایی که دادنامه آن مورد اعتراض واقع شده با تاریخ ارسال به دادگاه تجدید نظر درج می شود .

دفتر ثبت عرایض : این دفتر از مهمترین دفاتر دادگاه محسوب می شود که کلیه پرونده های وارده به ترتیب در آن بطور متوالی ثبت و به صورت سالانه تنظیم می گردد .

علاوه بر دفاتر ذکر شده دفاتر دیگری تحت عناوین دفتر اندیکاتور و اندیکس در دفتر دادگاه موجود باشد. 

مبحث دوم : نظریه کارشناسی

با توجه به سیاست های قوه قضائیه مبنی بر مکانیزه و رایانه ای کردن سیستم اداری دادگستری ها و عملیاتی شدن آن در اکثر شعبات و دادگاه ها  اغلب دفاتر ذکر شده دارای کارایی قبلی نبوده و ضرورتا" تمام این دفاتر با وجود رایانه و کاربرد دقیق آن به شکل قبلی در دفاتر دادگاه ها اعمال نمی گردد. لذا پیشنهاد می شود در صورت صلاحدید امر مقرر فرمایید مدت این دوره به سایر دوره ها که بخصوص برای افراد فاقد تجربه عملی ضروری است اضافه گردد .

مبحث سوم : سایر کارکنان دفتر دادگاه و نقش آن

دفتر دادگاه علاوه بر مدیر دفتر که نقش مدیریتی را براساس اصول اداری زیر نظر رئیس یا دادرس دادگاه عهده دار می باشد ، سایر کارکنان اداری نیز ایفای نقش نموده به نحوی که براساس ماده 82 از قانون اصول تشکیلات عدلیه مصوب 1307 ه . ش در دفتر دادگاه به اندازه کافی نیروهای تحت عناوین تقریر نویس و ثبات و ضباط بایگان با تعیین وزیر دادگستری براساس ماده 84 از همان قانون انجام وظیفه می نماید که در این مبحث به صورت اختصار به نقش سایر کارکنان اداری دفتر پرداخته می شود.

مبحث اول :نقس تقریر نویس ، ثبات و بایگان و ضباط اجرا

تقریر نویس

نظر به وجود مکاتبات متعدد در هر دادگاه و ضرورت انجام آن ، در معیت هر دادگاه یک نفر تقریر نویس به شرح معروضه در گفتار سوم تحت مسئولیت اداری مدیر و نهایتا" با ریاست عالیه دادگاه انجام وظیفه نموده که ترتیب انتخاب آن بر اساس مقررات قانون استخدام کشوری «« قانون مدیریت منابع انسانی »» می باشد.

ثبات وبایگان

بعد از تکمیل پرونده در هر مرحله از مراحل دادرسی و با توجه به نقش ذکر شده در گفتارهای قبلی و دفاتر موجود در دادگاه ، بر اساس دستور مدیر دفتر اقدام به ثبت دادخواست و مکاتبات و قرارها و دستورات قضایی و استعلام های معموله در دفتر مخصوص به خود را می نماید . و به تبع این اقدام در صورت لزوم نسبت به بایگانی نمودن مکاتبات در پرونده های مطروحه و نهایتاً" بایگانی کردن کلی پرونده در صورت مختومه گردیدن پرونده  به هر علت ، بر اساس دستور مدیر دفتر که با ریاست عالییه رئیس دادگستری است اقدام می نماید.

3- ضباط و مأمورین اجراء

ابلاغ اوراق قضایی و اجرای احکام محاکمه ، اگر چه در گذشته توسط کارمندانی انجام می شد که در دفتر دادگاه خدمت می نمودند « ماده 82 از قانون اصول تشکیلات عدلیه مصوب 1307» امّا در حال حاضر پرونده های کیفری  با توجه به مواد 15، 25، 26، 27 از آیین نامه ی اجرایی قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب 1373این اقدام به صورت مستقل به واحدهای ابلاغ و اجرای حوزه های قضایی محول و بنابراین دو امر مزبور ، به موجب مقررات و در عمل از دفاتر دادگاه ها منتزع گردیده اند .[4]

همان طور که توضیح داده شد کارمندان اداری دادگستری مشمول قانون استخدام کشوری سابق (قانون مدیریت خدمات کشوری جدید )[5] بوده و در صورت تخلف از مقررات ، علی الاصول در هیئت های  بدوی و تجدید نظر رسیدگی به تخلفات اداری محاکمه می گردند .

مبحث دوم : نظریه کارشناسی

نظر به مدلول صریح ماده 29 از آیین نامه اجرای قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب و ماده 10 از قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب ، عملا" اجرای دادنامه ها قطعی شده با درخواست محکوم له و با تشخیص قاضی صادر کننده حکم ، و تووسط واحدین اجراء بوده و عملا" قسمتئ اعظم امورات ذکر شده توسط ضباطین و مأمورین اجراء توسط بخش اداری موضوع ماده 15 از آیین نامه قانون موصوف صورت می پذیرد. و در ثانی با عملیاتی شدن سیستم رایانه در امور دفتری وظایف اداری ذکر شده عملا" فاقد اجرایی است.

[1] مولانا محمد روحی بلخی

[2] -در رأی شماره 11079 مورخ 20/4/11 آمده است که :: «چون مطابق قانون اصول محاکمات مسئولیت امور دفتری و حسن جریان آن به عهده رئیس دادگاه مقرر گردیده ، مسئولیت نأخیر جریان پرونده به عذر قصور یا فقدان مدیر دفتر ، پذیرفته نیست و مسئولیت آن به عهده رئیس دادگاه است » مدنی ، دکتر سید جلال الدین ، آیین دادرسی مدنی ، انتشارات پایدار تهران ، چاپ اول – جلد اول صفحه 360

[3] - تصمیم مقرره در ماده موصوف ، یک تصمیم قضائی است ، لذا اقدام آن توسط مدیر دفتر دادگاه به نظر دخالت در امر قضا بوده و مغایر با وظیفه ذاتی اوست .

[4] -دکتر شمس ،  عبدالله ، آیین دادرسی مدنی جلد اول .ص 235 انتشارات نشر مندان

[5] -ماده 117 از قانون مدیریت خدمات کشوری . ص 84 انتشارات فرمنش