گزارش کارآموزی زراعت سویا

کلیات:

سویا که آن را به انگلیسی soybean می‌نامند گیاهی است که اکثرا" بخاطر دانه اش در دنیا کشت می‌شود از دانه ی این نبات روغن استخراج می‌گردد که در تهیه ی روغن نباتی وتغذیه ی انسان به کار می‌رود از کنجاله ی سویا نیز که دارای مقدار زیادی پروتیین مرغوب می‌باشد در دامپروری و مخصوصا" مرغداری استفاده می‌شود همچنین در بعضی از نقاط دنیا این نبات را به عنوان علوفه کشت می‌کنند

تا دو سال پیش در ایران زراعت سویا از لحاظ سطح کشت و مقدار محصول در مقام بعد از آفتابگردان قرار داشت ولی توجه دولت مخصوصا" وزارت کشاورزی ومنابع طبیعی به توسعه ی این زراعت موجب گردید که در سال 1345 سطح زراعت ویا به پای سطح آفتابگردان برسد امروزه زراعت این نبات در خیلی از نقاط دنیا یکی از مهمترین زراعت‌های منطقه می‌با شد.

گیاهشناسی سویا:

نام علمی سویا GLYCIN MAXL ازخانواده ی لگومینوز و حساس به شوری واز نباتات روز کوتا است.

نکته: اگر شوری خاک بیشتر از 7میلی موز بر سانتی متر باشد گره بندی در ریشه متوقف میشود.

ریشه:هر ریشه سویا از ریشه اصلی و ریشه‌های فرعی تشکیل شده، ریشه اصلی میتواند تا عمق 5/1متر پایین برود ولی ریشههای در اعماق فرو میرود، قسمت عمده ریشه در 60سانتی متری اولیه خاک قرار دارد، رشد ریشه ها تا موقع گل دادن نبات ادامه دارد وبعد ازآن متوقف میشود.

برگ: به غیر از دو برگ اولیه، سویا مرکب است از 3 برگچه نسبتا" بیضی شکل و پهن و کرکدار تشکیل شده است.

ساقه: ساقه ی اصلی سویه عمودی بوده و از آن ساقه‌های کوچکتر فرعی منشعب میشوند

گل: گلهای سویا خود گشن و به رنگ سفید یا بنفش کمرنگ است، گل آذین آن ازنوع خوشه ای است که عوامل محیطی مانند رطوبت،

حرارت، و. . .  در موقع گل دادن روی آنها تاثیر عمده می‌گذارد.

میوه: میوه سویا از نوع نیام که با دو شکاف طولی با زمینگردد و عموما" 2 تا 3 دانه در درون آن قرار دارد.

نکته: صفر بیولو‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‌ژیک سویا حدود 10 درجه سانتیگراد است و شروع رشد آن زمانی است که درجه حرارت خاک در این محدوده باشد.

شرایط آب و هوایی:

به طور کلی سویا نباتی است که در طول رشد خود احتیاج به بارندگی دارد ولی موقع رسیدن بهتر است که هوا آفتابی باشد بعلاوه سویا شرایط آب وهوایی مرطوب را دوست دارد و در این شرایط کمتر دچار آفت می‌شود

حرارت کمتر از 10 درجه برای سویا مناسب نیست و حرارت بیش از 38 درجه نیز ممکن است به سویا صدمه بزند در مورد درجه حرارت‌های بالا نوع رقم سویا موثر است برخی از ارقام با بالا رفتن درجه حرارت دانه ی آنها چروکیده شده و از ارزش آنها کاسته می‌شود.

تهیه ی زمین:

تهیه ی زمین مهمترین مسۀله در زراعت سویا است . تهیه ی زمین از زمان برداشت محصول قبلی شروع می‌شود که باید بلافاصله بعد از برداشت زراعت قبلی زمین را شخم نیمه عمیق زد تا بقایای زراعت قبل در خاک مدفون گردد و در جریان پاییز وزمستان پوسیده وتبدیل به هوموس گردد و در طول پاییز وزمستان هر زمان که میسر شود باید زمین را چنگک زد تا هم علف‌های هرز را از میان برداشته وهم با شکستن عروق شعریه از تبخیر و هدر رفتن ذخیره ی آب زمین جلوگیری گردد.

ضمنا" در در اراضی جنگلی بخوصوص در زمین‌های تازه آباد شده حتما" باید قبل از کاشت زمین را هرس بزنند تا بقایای در ختان وگیاهان جنگلی نپوسیده و نیم پوسیده از خاک خارج شود.

مراحل آماده سازی زمین:

عملیات شخم: بهتر است در پاییز اقدام به شخم زدن کنیم و تا عمق 30 سانتی متری زمین را شخم بزنیم و قبل از شخم باید 150تا200 کیلو گرم کود فسفات آمونیوم داد.

برای از بین بردن کلوخه ها از دیسک استفاده می‌کنیم که در بهار این کار انجام میشود و برای آماده شدن و ایجاد یک بستر مناسب برای کاشت از دو دیسک عمود بر هم استفاده میکنیم و سپس زمین را ماله می‌کنیم.

عملیات کاشت:

عمق کاشت بر طول زمان خروج گیاه از خاک اثر می‌گذارد نونهالانی که در عمق زیاد کشت شده اند باید مسافت بیشتری را تا سطح خاک طی کنند. به علاوه، حرارت در عمق پایین تر، سرد تر بوده و رشد نونهال کند تر خواحد بود. سویا را هرگز عمیق تر از 5/3 سانتی متر کشت ننماید. بهترین عمق بین 2تا3 سانتی متر میباشد. علف‌های هرز برای جذب رطوبت و المنت ها رقابت شدیدی با سویا خواهند داشت، انجام یک کلتیواتور سطحی قبل از کشت کمک بزرگی به کنترل علف هرز خواهد کرد، وقتی که گیاه سویا در زمین محکم شد کنتر علف هرز به وسیله ی کلتیواتور بهترین اقدام خواهد بود.

اقداماتی که هنگام کاشت معمولا" رعایت می‌شود:

1). آغشته کردن بذر به باکتری: مقدار کمی آب به همراه آغشته کردن بذرها به باکتری و قرار دادن آن در جای خشک و خنک و دور از نور آفتاب صورت می‌گیرد و اینکه اطمینان پیدا کنیم تمام قسمت‌های بذر به باکتری آغشته شده باشد و سریعا" بعد از این عملیات بذور را کاشته و آبیاری را انجام می‌دهیم.

2). بذر را با ماشین‌های بذر پاش به صورت خطی کاشت می‌کنند ، فاصله ی کاشت در ارقام زود رس 40 تا 50 cm و در ارقام دیر رس و متوست رس بین 75 تا 60 cm است فاصله ی کشت روی خط 3 تا 8 cm می‌با شد عمق کاشت در خاک‌های رسی تا 3 cm است واگر خاک خشک تر با شد عمق کاشت را بیشتر می‌کنیم. برای کاشت سویا با ید ابتدا زمین را آبیاری کرد زیرا کشت سویا به صورت خشک باعث می‌شود که بعد از آبیاری زمین سله ببندد، که از عیب‌های مهم می‌باشد.

3).  مقدار مصر ف بذر حدود 120-60 کیلو در هکتار است که بستگی به نوع رقم، وزن هزار دانه، قوه ی نامیه  و نوع کشت دارد.

4).  تاریخ کاشت: در ایران سویا را در دو فصل کشت می‌کنند:الف در بهار- که بیشتر مربوط به مناطق مازندران و گرگان ولرستان است که از نیمه ی فروردین تا آخر اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد. ب در تابستان - که بیشتر مربوط به مناطقی از گرگان است که در زمین برداشت گندم صورت گرفته باشد که از اواسط خرداد تا اواسط تیر انجام می‌شود.

طرز کاشت:

سویا را حتما" بایستی خطی کشت نمود و مخصوصا" برای کاشت آن از ماشین‌های بذر افشان استفاده نمود در این طرز کاشت عملیات وجین، سله شکن، و دفع آفات بهتر امکان پذیر بوده و مقدار بذر در این طریقه کمتر از دست پاش است ولی مهمترین دلیل کشت خطی این است که می‌توان بذر را در عمق مناسبی در مجاورت رطوبت کافی قرار داد و بدین ترتیب سبز شدن آن را تسهیل نمود بعلاوه در کاشت دست پاش چون مقدار زیادی بذر در اعماق مختلف می‌افتد لذا خوب سبز نمی شود. بذر سویا را با ماشین‌های بذر پاش خطی کشت می‌نمایند و برای این کار می‌توان از بذر پاش پنبه یا چغندر قند استفاده کرد ولی بایستی صفحه ی توزیع کننده ی بذر را تعویض کرد.

عمق کاشت مخصوصا" در کشت ردیفی با ماشین یکی از مهمترین علل موفقیت در کاشت سویا می‌باشد زیرا اگر بعد از کاشت به دانه ی سویا رطوبت کافی نرسد سبز نمی شود و اگر در سبز شدن سویا تاخیر گردد هم از تاثیر باکتری ها کاسته می‌شود و هم ممکن است خود دانه در خاک مورد حمله ی قارچ ها و آفات دیگر قرار گرته از بین برود و لذا لازم است که دانه در زمین در مجاورت رطوبت کافی قرار بگیرد و در این مورد بهتر است قبل از کاشت عمقی را که دارای رطوبت کافی است تعیین نموده وسپس عمق بذر پاش را با توجه به این عمق تنظیم نمود.

عملیات داشت:

( وجین ): اگرزمین در پاییز شخم خورده باشد دو دیسکی که در بهار عمود بر هم زده می‌شود در کنتر علف‌های هرز بسیار موثر است. استفاده از سموم علف کش قبل از کاشت این مبارزه را کامل می‌کند چنانچه با سبز شدن بوته‌های سویا علف‌های هرز نیز سبز شوند لازم است که این علف ها را از بین ببریم برای این کار در زراعت‌های کوچک و غیر ردیفی از فوکا ودر زراعت‌های بزرگ وردیفی از کولتیواتور استفاده می‌کنیم.

وجین:

برای جلوگیری از خسارت علف‌های هرز، اولین شرط این است که موقع کاشت سویا زمین کاملا" از علف هرز بهاره پاک باشد. اگر سویا به طور منظم سبز گردد بعد از این که بوته ها رشد کافی پیدا کردند، زمین را می‌پوشانند و در این موقع دیگر احتیاج به وجین نیست ولی تا موقعی که بوته ها کوچک می‌باشند بایستی از رقابت علف‌های هرز جتوگیری نموده آنها را وجین کرد.

در کولتیواتور زدن با تراکتور بایستی فاصله ی بین ردیف ها طوری باشد که چرخ‌های تراکتور موجب له شدن بوته شود. بنابراین بایستی فاصله ی چرخ‌های تراکتور جهت این منظور تنظیم شده است. برای اینکه عمل کولتیواتور زدن در عمل دچار مشکل نشود بایستی فواصل مابین خطوط به اندازه ی کافی زیاد باشد اگر عمل کولتیواتور زدن با تراکتور معمولی انجام می‌شود بایستی فواصل خطوط 70 سانتی متر باشد ولی اگر تراکتور دارای چرخ‌های باریک باشد می‌توان فواصل خطوط را تا 50 سانتی متر کم نمود.

توضیح مراحل رشد بوته:

ظهور برگ تک برگچه ای، ظهور اولین برگ سه برگچه ای، تشکیل چهارمین بند، تشکیل ششمین بند، 50 درصد گیاهان شامل یک گل می‌باشند، ظهور گل در دومین بند ساقه، ظهور غلاف در یکی از چهار بند بالای گیاه،  غلاف‌های 105 سانتی متری در یکی از چهار بند بالای گیاه،  وجود دانه ی کامل در یکی از چهار بند بالای گیاه،  غلاف ها زرد می‌شوند و 50 در صد برگ ها نیز زرد شده- اند، 95 درصد غلاف ها قهوه ای شده اند.

شرح مراحل:

ظهور برگ تک برگچه ای: دو برگ تک برگچه ای اولین برگ‌های حقیقی گیاه سویا هستند که در بالای لپه ها ظاهر می‌شوند. هر یک از این برگ عا دارای یک پهنک ویک دمبرگ می‌با شند که در یک نقطه در طرفین ساقه بوجود می‌آیند تاثیر ریزش این برگ ها در کاهش میزان برداشت کمتر از تاثیر ریزش لپه ها می‌باشد.

ظهور اولین برگ‌های سه برگچه ای گیاه: برگ‌های سه برگچه ای عهده دار فعالیت‌های حیاتی گیاه یعنی فتوسنتز می‌باشند فتوسنتز عبارت است از:مراحلی که به وسیله ی آن سلول‌های گیاهی با استفاده از گاز کربنیک و آب در حضور کلروفیل و نور، مواد قندی مورد احتیاج گیاه را می‌سازند. میزان برداشت محصول بستگی به جذب نور توسط برگ ها دارد گیاه سویا در حدود 15 تا 20 سانتی متر طول دارد و دارای 2 بند همراه با برگ‌های کاملا" باز شده می‌باشد این برگ ها سه پهنک جدا از هم دارند از هر بند فقط یک برگ سه برگچه‌ای به وجود خواهد آمد که یک برگ در سمت چپ ساقه وبعدی در سمت راست ساقه قرار دارد این برگ ها عامل اصلی فتوسنتز بوده وریزش 50 برگ ها در این مرحله باعث کاهش میزان برداشت به مقدار 3 در صد خواهد شد.

تشکیل چهارمین بند: در این مرحله گیاه به طول 20 تا 25 سانتی متر می‌باشد، چهار برگ گیاه (یک برگ در هر بند) کاملا" باز شده است در بعضی از بوته ها یک یا هر دو بوته به زمین افتاده اند. تشکیل ششمین بند: گیاهان در حدود 30 تا 35 سانتی متر طول داشته و ششمین برگ کاملا" باز شده است.

گلدهی: در این مرحله در گیاه در حدود 37 تا 45 سانتی متر می‌باشد گیاه شاخه تولید کرده و در حدود 50 درصد شاخه ها حد اقل یک گل دارند گلها کاملا" باز شده و قد گیاه به 52 تا 56 سانتی متر رسیده است، گلها در بالا ترین بند گیاه تشکیل می‌شوند ریزش 50 درصد برگ ها در این مرحله میزان برداشت را به مقدار 9 درصد کاهش خواهد داد.

شروع تشکیل غلاف: گلدهی سویا از بند‌های سوم تا ششم نسبت به سطح خاک شروع شده وسپس به بالا و پایین ادامه می‌یابد و به همین ترتیب غلاف ها تشکیل می‌شوند معمولا" گلدهی حدود 3 هفته ادامه خواهد داشت و در حدود 70 تا 75 در صد گلها به زمین ریخته وهیچ گاه بار ور نخواهد شد.

رشد سریع غلاف ها و سپس تکامل انها: این مرحله، مرحله ی پایان گلدهی و شروع رشد سریع غلاف‌ها می‌باشد، پر شدن (بارور شدن) غلاف ها با دانه حدود 3 تا 5 هفته به طول می‌انجامد . در این مرحله بیشتر از مرحله‌ی قبل میزان برداشت را در اثر کاهش تعداد دانه در هر غلاف و اندازه ، هر دانه، پایین می‌آورد. غلاف‌های فوقانی گیاه در شتر وکامل تر از غلاف‌های تحتانی گیاه می‌باشد.

تشکیل دانه: دانه به سرعت در حال پر شدن است، احتیاج گیاه به آب ومواد غذایی به حد اکثر رسیده است حداقل مقداری از فسفر وپتاسیم لازم را با شخم به داخل زمین عمقی که که رطوبت، وجود دارد قرار داده شود تا جذب آن توسط ریشه تضمین شود ، صدمات احتمالی به گیاه در این مر حله بیش از هر مر حله ی دیگری میزان برداشت را کاهش می‌دهد.

رشد کامل دانه: گیاه در حدود 80 تا 90 سانتی متر رشد طولی نموده است، برگ‌های تحتانی در حال زرد شدن بوده ورشد غلاف‌های فوقانی به پایان رسیده است. ریزش50 درصد برگ ها باعث کاهش میزان برداشت به مقدار7 درصد خواهد شد.  بوته ها تقریبا" از حالت عمودی خارج شده وخوابیدگی را نشان می‌دهند. در اثر تراکم زیاد،  رشد طولی گیاه بیشتر شده و در نتیجه درجه ی خوابیدگی گیاه بیشتر شده وتعداد غلاف ها در هر بند کاهش می‌یابد که تمام اینها باعث کاهش میزان برداشت می‌گردد، هرچه درجه ی خوابیدگی بشتر گردد، مقدار بیشتری بذر در هنگام درو با کمباین به زمین پاشیده خواهد شد.

بلوغ فیزیولوژی گیاه: قد گیاه در حدود 85 تا95 سانتی متر می‌باشد بین 30 تا 50 درصد برگ ها زرد شده و تعدادی به زمین ریخته- اند، غلاف‌های تحتانی در حال زرد شدن می‌باشد، رنگ برگ‌های فوقانی سبز تر از برگ‌های تحتانی می‌باشد.

تناوب زراعی:

وارد نمودن گیاه سویا در تناوب زراعی از چندین لحاظ بسیار جالب توجه است که ما در اینجا به چند خاصیت از آن اشاره می‌کنیم:

1). سویا دارای ریشه‌های بسیار عمقی است و می‌تواند مواد غذایی را از اعماق زیاد جذب نماید در صورتیکه برای سایر محصولات جنین امکانی وجود ندارد.

2). ریشه ی نسبتا" زیاد و عمیق این نبات بعد از خود زمین را پوک می‌کند و بعد از سویا نبات بعدی از بهبود ساختمان خاک می‌تواند استفاده نماید.

3). غده‌های سویا بعد از برداشت سویا در زمین مانده وخاک را حاصلخیز می‌نمایند.

4). سویا سطح زمین را خوب می‌پوشاند و اگر زراعت آن صحیح انجام شود مزرعه خیلی پاک می‌گردد و در بعضی مناطق مانند مازندران عقیده دارند که کشت سویا موجب از بین بردن علف هرز بندواش می‌گردد.

5). امراض و آفاتی که به سویا حمله می‌نمایند اولا" تعداد آنها بسیار کم است ثانیا" با زراعت‌های مهم دیگر اشتراک در امراض وجود ندارد و به همین جهت کشت این نبات موجب می‌شود که نبات بعدی مورد حمله ی آفات و امراض کمتری واقع شود.

6). سویا را می‌توان در بهار خیلی دیر کشت نمود و به همین لحاظ می‌توان آن را بعد از اکثر نباتات شتوی مخصوصا" باقالا- جو- گندم- کاهو- کلزا- و سایر نباتات شتوی کشت کرد و مخصوصا" زراعت این نبات بعد از نباتاتی که در اردیبهشت برداشت می‌شود بسیار جالب است زیرا در این شرایط سویا یک محصول کامل و خوب می‌دهد.