گزارش کارآموزی آزمایشگاه کنترل کیفیت در شرکت داروسازی آریا

گزارش کارآموزی کارشناسی 

مقدمه

 در مورد بخش کنترل و تضمین کیفیت باید متذکر شد که در این برهه از تاریخ داروسازی تاکید خاصی به این بحث شده است.

نتیجتا وظایف و مسئولیتهای داروسازان شاغل در این قسمت از صنعت مشکل و سنگین می شود. آنها می بایست با تلاش خستگی ناپذیر خود عملیات ساخت فرآورده های دارویی را در کلیه جنبه ها به حالت بی عیب سوق دهند. برای رسیدن خط تولید به حالت بی عیب داروسازان و دیگر متخصصین بخش کنترل و تضمین کیفیت تلاش خود را صرف امور ذیل می نمایند:

شناسایی مسائل و مشکلات مهم و بالقوه خط تولید قبل از وقوع

حساس نمودن و تکمیل روشهای کنترل محصول روشهایی که جهت تعیین مطابقت محصول نهایی با کلیه الزامات فارماکوپه و GMP توانا باشند.

در برخی از شرکتهای داروسازی وظایف و عملیات کنترل کیفیت و تضمین کیفیت مجزا از یکدیگر می باشد. اما به هر صورت مجزا یا با هم عمده مسئولیتهای آنها به این قرار می باشد:

بازرسی آنالیز و تایید مواد اولیه مواد در حین تولید و محصولات نیمه ساخته و نهایی اعم از اینکه این محصولات برای آزمایشهای بیولوژیکی و بالینی و یا برای فروش به داروخانه باشند.شمیستهای کنترل کیفیت اغلب از روشهایی استفاده می‌کنند که بوسیله بخش تحقیقات آنالیتیک ارائه و توسعه یافته است. در صورت لزوم شیمیستهای کنترل کیفیت روشهای مذکور را جهت تسریع در کارهای روزمره و تکراری خود مناسب می کنند.

آزمایش محصولات غیر استریل ازجهت عاری بودن آنها از آلودگی به میکروبهای بیماری زا و آزمایش محصولات استریل از جهت تضمین استریلیتی آنها.

آزمایش و تایید بسته بندی محصولات دراین زمینه باید متذکر شد که کنترل و تضمین کیفیت با حضور مستمر خودآگاهیها و هشدارهای لازم به پرسنل بسته بندی می دهد. این هشدارها به منظور جلوگیری ازمخلوط شدن برچسبها مخلوط شدن محصولات اشتباه شدن شماره بر چسب محصولات و احتمالاً اشتباه در تاریخ انقضای آنها انجام می گیرد.

ازجمله وظایف دیگر کنترل و تضمین کیفیت و توسعه روشهای کنترل جهت تضمین ومطابقت روند تولید باعملیات تولیدی خوب GMP می باشد. در داروسازی جدید وظیفه دیگری بعهده این بخش می باشد و آن تضمین مطابقت مطالعات بیولوژیکی و آزمونهای بالینی با عملیات آزمایشگاهی خوب GLP و عملیات بالینی خوب GCP می باشد.

برای  مثال این عملیات توسط بخش کنترل و تضمین کیفیت بررسی شده و مطابقت آنها با GCP, GMP, GLP تایید می شود.

جزئیات این نظارتها عبارتند از: نگهداری مناسب مواد اولیه، چگونگی سنتز داروها، تهیه نمونه برای آزمایشگاههای بیولوژیکی، آزمونهای بالینی، نگهداری حیوانات آزمایشگاهی و بایگانی نتایج تحقیقی حاصل از آزمایشهای بالینی و بیولوژیکی در کلیه آزمایشگاهها نظارت بر ساخت محصول نهایی نظارت دقیق بر موجودی انبار و بسیاری از عملیات دیگر با توجه به بسط و گسترش روز افزون وظایف بخش تحقیقات انالیتیک و کنترل و تضمین کیفیت مسئولیتهای مضاعفی متوجه پرسنل شاغل دراین قسمت شده است. اما درعوض سبب پیدایش فرصتهای شغلی جدیدی درصنعت داروسازی شده است.

تاریخچه شرکت داروسازی آریا

شرکت داروسازی آریا در سال 1956 با نام آزمایشگاه گرامی به صورت کارخانه کوچکی تاسیس یافت. درسال 1981این کارخانه توسط گروهی از داروسازان گسترش یافته و بخشهای مختلف آن مدرنیزه شد. درسالهای بعد تعداد سهامداران افزایش پیدا کرد و به بیشتر از 120 داروساز با تخصصهای مختلف رسید. برای بوجود آوردن موقعیت فعلی کارخانه زمینی با مساحت 7000 متر مکعب خریداری شد. که موقعیت ساختمانهای صنعتی آن 5000 متر مکعب می باشد که درسال 1985 با همکاری کارشناسان داروساز سهامدار بوجود آمد. سپس نام فعلی کارخانه به کارخانه داروسازی آریا تغییر یافت.

برنامه ده سال اخیر شرکت داروسازی آریا توسعه فضاهای خالی استفاده از دستگاهها و نیروهای کارآمد و تلاش برای بدست آوردن ماشین های جدید در آینده نزدیک است.

امروزه شرکت داروسازی آریا به دستگاههای مدرن با ظرفیت بالای تولید مجهز شده است و نیروهای کارآمدی در خط تولید وجود دارند که از همکاری این دو با هم می توان 30 نوع مختلف قرص در دوزهای مختلف تهیه کرد. و کپسولهای تولید شده درطی یک سال بیش از 1200000000 واحد است.

توسعه ماشینهای قدیمی درتولید داروهای سنتز شده یک مرحله دیگر از برنامه کارخانه می باشد.

تحویل تولیداتی با کیفیت بالا بر طبق خواسته کارفرما و مشتری از کارهای شرکت داروسازی آریا می باشد. و دراین راه آزمایشگاه کنترل کیفیت را توسعه داده اند و مجهز به دستگاه های مدرن با قدرت آنالیز بالا کردند.

دراین شرکت کارکنان کاملاً تسلیم راهنماییها و تجارب صاحب کارخانه در تولید و بسته بندی و نگهداری از اطلاعات تولید داروها هستند. و مایل به انجام درست و کامل کارهای آزمایشگاهی و عمل کردن بر طبق استانداردهای داروسازی هستند. شرکت داروسازی آریا دارای گروههای مختلفی از متخصصان و افرادی هستند که درقسمتهای مختلف مهارت دارند که آنها هسته مرکزی شرکتند و به کمک تجارب آنها جریان تولید کنترل می شود وشرکت دارای قسمت توسعه و تحقیقات (R&D) است و نیز اثرات بالینی تولیدات مطالعه می گردد. و این تیمها تحقیقات دربازار دارو را انجام داده و به محصولات کارخانه محصولات جدیدی درخط تولید اضافه می کنند. مدیریت شرکت براین معتقد است که سختگیری های صورت گرفته در مورد تعهد به استانداردها و انتخاب مواد اولیه سالم برای بوجود آمدن کیفیت بالا و سلامتی مردم در آینده است.

این شرکت دارای قسمتهای مختلفی ازجمله مدیریت، حسابداری، امور اداری و بازرگانی، مسئول برنامه ریز ی، مسئول فنی، رختشوخانه، مسئول انبار، آزمایشگاه کنترل، کنترل حین تولید، سنتز، فرمولاسیون،مدیریت تولید، سرپرست تولید، بسته بندی، پوشش، تاسیسات، مدیریت فنی انبار، بسته بندی و مواد اولیه است. که آزمایشهای انجام شده توسط شیمیست در مورد مواد اولیه و کیفیت دارو در آزمایشگاه کنترل صورت می گیرد. 

بخش اول

اداره تحقیقات انالیتیک، کنترل و تضمین کیفیت

شواهد تاریخی موجود درصنعت داروسازی مبین این حقیقت است که پیدایش اداره تحقیقات انالیتیک و کنترل و تضمین کیفیت در شرکتهای داروسازی بواسطه احساس نیاز به هشدار اخطار و همچنین کنترل مراحل مختلف ساخت بوسیله قسمتی مستقل از تولید بوده است تا بتوان با این روند فراورده های دارویی مرغوبی راتولید نمود. این کنترلها واخطارها به این قرار است:

آزمایشگاه شناسایی وخلوص برای مواد اولیه دارویی و مواد جانبی قبل از تولید

کنترل حین ساخت IPC به منظور تضمین صحت انجام مراحل تولیدی

آنالیز محصول نهایی جهت ضمانت تطبیق آن با کلیه الزامات فارماکوپه

بازرسی برچسب ظروف ودیگر مواد بسته بندی جهت صحت و مطابقت آنها با استانداردهای مربوطه.

گروه تحقیقات انالیتیک مسئول ابداع و تکمیل روشهای کمی برای آنالیز مواد جانبی و محصولات نهایی می باشد. متعاقب نمونه برداری، پرسنل این بخش اقدام به آنالیز وتعیین مقدار آنها می کند.

در اواخر دهه 60 واوایل دهه 70 مسئولیتهای جدیدی بعهده تحقیقات  انالیتیک و کنترل و تضمین کیفیت گذاشته شد. بطوریکه امروزه توسعه روشهای اندازه گیری داروها و متابولیتهای آنها در مایعات بیولوژیکی توسط تحقیقات انالیتیک با سرعت وصف ناپذیری درحال انجام است. این درحالی است که کنترل وتضمین کیفیت ضمانت انجام مراحل تولیدی را منطبق با مقررات GMP سدی را درمقابل مسائل و مشکلات تولیدی فراهم می کند از جمله مشکلات تولیدی میتوان آلودگی میکروبی آلودگی متقابل اختلاط دو محصول وعملیات اضافی را نام برد.

ذیلاً وظایف اصلی و مهم بخش تحقیقات انالیتیک آورده می شود:

1- توسعه روشهای کمی و کیفی برای آنالیز مواد اولیه دارویی و محصول تمام شده بانضمام توسعه روشهای آنالیز دقیق و حساس برای ردیابی ناخالصی‌ها. دراغلب موارد تعیین مقدار ماده موثر در حضور مواد مزاحم انجام می‌گیرد. لذا در این گونه موارد می بایست از روشهای ویژه ای بهره جست تا اثر مواد مزاحم از بین برود.

امروزه محققین شیمی تجزیه می بایست متدهایی را تدبیر کنند تا به برکت وجود دستگاههای بسیار حساس مواد دارویی کمپلکس را بررسی نموده آنها را تعیین مقدار کنند. گاهی غلظت این مواد در فرمولاسیون نهایی به حد میکروگرم می رسد و یا درخصوص ناخالصیها این میزان به حد پایین تر از نانوگرم و پیکو گرم می رسد.

2-توسعه روشهای انالیتیک جهت مطالعات پایداری و تعیین تاریخ انقضای داروها.

با استفاده از این روشها می توان به سوالهایی از این قبیل پاسخ داد چگونه یک دارو فاسد می شود؟ محصولات روند فساد را چگونه می توان شناسایی و سپس اندازه گیری کرد؟

چگونه میتوان به طور انتخابی آن مقدار از دارو که بعد از نگهداری درشرایط معمولی یا تسریع شده به طور دست نخورده و فعال باقی می ماند اندازه گیری نمود؟

3-توسعه و مدرنیزه کردن روشها جهت شناسایی وتعیین مقدار داروها و متابولیتهای آنها در مایعات بیولوژیکی . امروزه به دلیل تمایل فزاینده مراجع پزشکی و دارویی به دانش فارماکو کینتیک و تاثیر آنها بر زیست دستیابی محصولات دارویی در شرکتهای داروسازی پروژه های متعددی انجام و یا در حال انجام می باشد.

متخصصین شیمی تجزیه همواره مواجه با مشکل شناسایی و اندازه گیری مقادیر بسیار جزئی داروها و متابولیتهای آنها درمایعات بیولوژیک بوده اند. خصوصاً آنکه عوامل مداخله کننده فراوانی که در مایعات بیولوژیک وجود دارد مزید بر این مشکل است.

داروسازان و متخصصین شیمی تجزیه که در بخش تحقیقات انالیتیک مشغول به کار می باشند الزاماً می بایست برای انجام این پروژه های مهم و مشکل آموزشهای لازم را برای کار با دستگاههای بسیار حساس و مدرن انالیتیک دیده باشند.

ازجمله این روشها و دستگاهها می توان اسپکتروسکوپی جرمی بلور شناسی با استفاده از اشعه X  کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا (HPLC) و سایر روشهای کروماتوگرافی مثل GC,CLT و تجهیزات الکتروشیمیایی مثل پتانسیومتر و میکروسکوپ الکترونی را نام برد.

وسایل آزمایشگاه کنترل

1-ظروف شیشه ای

شامل ارلن –بشر- بالن- استوانه مدرج – قیف – بورت –پیپتپمبردهای ساده و مارپیچ-بالن تقطیر- لوله آزمایش- دکانتور و … به منظور اجتناب از ورود ناخالصیها درطول آزمایش از وسایل شیشه ای مقاوم باید استفاده شود. برای بیشتر کارها شیشه پیرکس و شیشه بور سیلیکات بکار می رود.

2-ترازوی حساس یک کفه برقی

اندازه گیری جرم یکی از متداولترین عملیاتی است که در آزمایشگاه شیمی انجام می‌شود. انجام بسیاری از کارها مستلزم این خواهد بود که داده های وزن شده قابل اطمینانی درمراحل مختلف آزمایش بدست آید. برای چنین اندازه گیری هایی یک ترازوی دقیق که بتواند اطلاعات با صحت بالایی در اختیار بگذارد بکارگرفته می‌شود.

داروهای وزن شده تقریبی برای سایر مقاصد کاملاً رضایت بخش می‌باشد. این اندازه ها معمولاً با یک ترازوی آزمایشگاه کمکی با دقت کمتر ولی محکمتر بدست می آیند.

ترازو باید روی پایه محکمی قرار گیرد که حتی الامکان تحت ارتعاشات مکانیکی نباشد. اجسامی راکه می خواهیم وزن کنیم باید قبل از وزن کردن به دمای مناسب برسانیم.

درغیر این صورت جریان هوایی که در داخل جعبه ترازو ایجاد می شود خطای جدی ایجادمی کند. هیچ دارو یا ماده ای راکه ممکن است به کفه ها آسیب برساند نباید مستقیماً روی آن ها قرار داد.

3) بهم زن شیشه ای و مغناطیسی

در سیستمهای ناهمگن هم زدن وتکان دادن عوامل موثری در مخلوط کردن اجزا سازنده هستند. هم زدن فازهای همگن نیز لازم است زیرا ماده ای که کم کم وارد محلول می شود باید خوب و سریع پخش شود و همچنین بایستی مانع غلیظ شدن محلول و ایجاد گرمای زیاد در یک محلول شود. همزنهای ساده را میتوان از یک میله شیشه ای استفاده کرد. همزدن را میتوان براحتی باهمزن مغناطیسی انجام داد. میدان الکتریکی چرخانی از نیروی مغناطیسی بکار گرفته می شود تا عمل همزدن را با سرعتهای مختلف درداخل ظرف بسته یا باز انجام دهد. همزن بصورت استوانه کوچکی از آهن است که در داخل ظرف شیشه ای قرار می گیرد. این استوانه بوسیله نیروی مغناطیسی چرخان می چرخد.

4-PH متر

یکی از وسایل مهم آزمایشگاه شیمی PH متر می باشد. برای تعیین PH محلول الکترود شیشه ای بیش از هر الکترود دیگری بعنوان الکترود مصرف در تعیین PH محلولها به کار می رود. اساس استفاده از این الکترود اختلاف پتانسیل بین سطح یک غشای شیشه‌ای  و یک محلول که در تماس هستند بطور خطی نسبت به PH تغییر می کند.

هر الکترود شیشه ای معمولاً عبارت از یک لوله شیشه ای که به یک قمست کروی دارای جدار نازک فیبری منتهی می گردد. در داخل این لوله شیشه ای یک محلول با PH معین ویک تیغه فلزی قرار می دهند. اکثر اوقات محلول داخل الکترود شیشه ای از محلول اسید کلریدریک 0.1 نرمال و تیغه فلزی هم از جنس نقره- کلر درنقره می باشد. برای اندازه گیری PH یک محلول بعداز کالیبره کردن دستگاه در PH های 4و 10 الکترود شیشه ای را در محلول مورد نظر وارد می سازند و مقدار PH را اندازه‌ می‌گیرند.

5-صافی های کاغذی

برای جدا کردن ذرات یک جسم جامد از مایع میتوان از کاغذ صافی استفاده کرد.

6-معرفهای خشک و رفرانس استاندارهای لازم

معرفها باتغییر درخصوصیات فیزیکی یا شیمیایی محلولها (تغییر رنگ یا تغییر رسوب) بطور مشخص نقطه پایانی را نشان می دهند.

7-وسایل حرارتی: مانند هیتر و آون

آونهای الکتریکی با برق گرم می شوند. آون خشک کننده‌ای است که باترموستات کنترل می شود. و گستره دمای آن تا 300 درجه سانتی گراد است. از این آون برای خشک کردن رسوبها و جامدات در دماهای کنترل شده نسبتاً استفاده می‌شود.

8-دسیکاتور

دسیکاتور یک ظرف شیشه ای سرپوشیده است که برای نگهداری مواد از اتمسفر خشک به کار می رود. معمولاً با یک عامل خشک کننده مثل کلسیم کلرید بی آب یا سیلیکاژل یا کلسیم سولفات بدون آب پر می شود.

9-اسپکتر و فوتومتر با لامپ UV

اگر یک ترکیب شیمیایی در معرض تابش امواج الکترومغناطیس قرار گیرد در این صورت می تواند با آن تاثیر متقابل داشته باشد. حال اگر انرژی تابشی رد شده از جسم را برحسب فرکانس عدد موجی یا طول موج رسم کنیم یک طیف جذبی به دست می آید. ثبت طیفهای جذبی در دستگاههایی انجام می گیرد که اجزای اصلی آن شامل یک منبع تابش طیف پیوسته یک ظرف اندازه گیری نمونه آزمایش یک ظرف مقایسه ای یک شبکه یا منشور و یک گیرنده (ثبات)

جذب مولکولی درناحیه ماورا بنفش و مرئی بستگی به ساختمان الکترونی ودر ظرفهای مخصوص به حجم می رسانید و می توان ازاین نمونه نمونه های دیگر را با غلظت مورد نظر با رقیق کردن آن تهیه نمود. تمیز بودن سل فوق العاده مهم است. سل را باید چندین بار با محلول شستشو داده و بعد جذب نمونه را توسط دستگاه بدست آورد.

10-دستگاه Dissolution

درکار با این دستگاه هدف محاسبه درصد محلولیت نمونه می باشد. 6 مخزن به حجم 900 سی سی درمحفظه ای که با آب احاطه شده و دمای آن قابل تنظیم است قرار دارد. اساس کار دستگاه را تشکیل می دهد.

درون مخزن ها محورهایی قرار دارند که در قسمت تحتانی آنها سرهای محتوی قرص قرار میگیرد و با گردش درون مخزن حاوی حلال موجبات انحلال قرص را فراهم می کنند. بعد جذب نمونه ها را خوانده و از روی جذب استاندارد غلظت نمونه حاصل از انحلالیت قرص را بدست می آوریم.

11-دستگاه KF کارل فیشر

اساس کار با این دستگاه به این صورت است که وقتی نمونه محتوی آب بامصرف کارل فیشر تیتر می شود الکترودهی پلاتین پلاریزه می شوند و مازاد آن به میزان خیلی جزئی الکترودها را پلاریزه می کند و به دنبال آن یک افزایش زیادی در جریان خواهیم داشت که از آمپرتر می گذرد . آمپر متر زمانی که کار می کند جریانی بیش از 400 آمپر از آن می گذرد.

12-دستگاه HPLC

13-دستگاه GC

روش کار با دستگاه KF کارل فیشر(دستگاه تعیین رطوبت نمونه)

کلیه ظروف و وسایل مورد استفاده بایستی قبل از مصرف بخوبی شسته شده و در آون کاملاً خشک شده باشند.

دستگاه را روشن می کنیم.

مقدار 40 میلی لیتر حلال تازه (متانول خشک) به ظرف مخصوص تیتراسیون دستگاه منتقل می کنیم و یک مگنت داخل آن قرار می دهیم.

کلید RUN را فشار می دهیم تا دستگاه تیتراسیون اولیه را انجام دهد.

پس ازاتمام تیتراسیون اولیه (زمانیکه چراغ Ready روشن شد) دکمه Run را فشار می دهیم، چراغ (Weight) روشن می شود.

وزن نمونه توزین شده داخل ظرف مخصوص توزین را وارد می کنیم و کلید Run را می زنیم.

زمان لازم برای پخش یاحل شدن نمونه را به دستگاه می دهیم (120 ثانیه) و کلید Run را فشار می دهیم.

از دریچه مربوطه نمونه را داخل دستگاه می ریزیم ، به نحوی که روی دیواره و الکترودها نریزد، سپس کلید Run را فشار می دهیم. دستگاه شروع به کار میکند وپس از اتمام تیتراسیون بوق دستگاه به صدا در می آید و مقدار رطوبت نمونه روی صفحه نمایشگر ظاهر می شود. در این هنگام چراغ Ready روشن است و دستگاه آماده پذیرفتن نمونه بعدی می باشد.

به همین ترتیب میتوان چندین نمونه را پشت سرهم در همان حلال موجود در بشر ریخته واندازه گیری نمود، بطوریکه مجموع مقدار آب داخل شده و تییر شده حدود 100 میلی گرم برای 20 میلی لیتر حلال اولیه باشد.

تهیه نمونه های مورد آزمایش:

نمونه های مایع را میتوان بوسیله پیپت دقیق بصورت حجمی یا بوسیله سرنگ بصورت وزنی (توزین مضاعف) وارد بشر تیتراسیون کنیم.

نمونه های جامد را به سرعت در هاون کاملاً خشک به خوبی نرم می کنیم، سپس مقدار تعیین شده را درون ظروف توزین مخصوص وزن نموده و داخل بشر می‌ریزیم.

می توانیم نمونه ها را پشت سر هم در ظروف توزین مخصوص وزن کرده و همه آنها را دریک دسیکاتور یا ظرف دردار مناسب نگه داشته و حمل می کنیم.

طراحی و فرمولاسیون یک قرص

فرمولاسیون اشکال دارویی جامد خوراکی و بخصوص قرص ها در دهه های گذشته باتوجه به پیش تراکم نمودن استفاده از ماشینهای سریع و هم اکنون ماشینهای فوق سریع با سیستمهای کنترل وزن خودکار و همچنین امکان دسترسی به مواد اولیه ای که قابلیت تراکم پذیری مستقیم دارند دچاردگرگونی های وسیعی شده است.

طراحی یک قرص معمولاً شامل یک سری از کارهایی است که باتوجه به فرسایش و سایش قرصها مقاومت مکانیکی درمقابل لب پریدگی و شکنندگی سریع باز شدن و سرعت انحلال آن توسط فرمولاتور انجام می شود. به طور کلی انتخاب صحیح و توازن بین مواد اولیه کناری و اصلی و یاترکیبی از مواد به منظور دسترسی به نتیجه دلخواه (تولید یک داروی سالم موثر و بسیار قابل اعتماد که مورد نظر می باشد) عملاً یک هدف ساده محسوب نمی گردد.

فرمولاسیون و طراحی یک قرص ممکن است به عنوان مرحله ای تلقی گردد که فرمولاتور مطمئن شود که میزان صحیحی از دارو از شکلی صحیح دریک زمان مناسب ودریک سرعت مناسب و فقط با خواص شیمیایی اولیه درمحل مورد نظر تحویل گردد.

میزان یامقداری از دارو که بتواند اثرات درمانی مورد نظر را بوجود آورد وابسته به عوامل زیادی می باشد. درمورد داروهای رسمی میزان مقدار خوراک این داروها قبلاً تعیین گردیده است.

در مورد داروهای خاص مانند گریزئوفولین که جذب بهتر وموثرتر وابسته به اندازه ذرات و سطح مخصوص دارو می باشد بوسیله کاهش اندازه چنین دارویی می توان سطح مقدار خوراک راحتی به نصف یا بیشتر کاهش داد. ولی همان نتایج بیولوژیکی دلخواه رابه دست آورد.

از آنجائیکه که دارو به صورت محلول جذب میگردد. انحلال سریع تر می تواند در ایجاد سطح خونی مورد نظر و موثر تر بودن دارو دخالت داشته باشد.

مطالعات قبل از فرمولاسیون

اولین گام در طراحی دارو و یا موثر بودن فرمولاسیون توجه دقیق به داده های قبل از فرمولاسیون می باشد. آگاهی فرمولاتور به خواص فیزیکو شیمیایی مواد فعال قبل از شروع به فرمولاسیون بسیار مهم می باشد. خواص مورد نظر را میتوان به طور خلاصه و به شرح زیر بیان نمود:

پایداری در حالت جامد: درمقابل نور درجه حرارت و رطوبت.

پایداری درحالت محلول: پایداری دارو و مواد جانبی

خواص فیزیکو شیمیایی: اندازه ذرات چگالی مواد شکل بلورین تراکم پذیری نقطه ذوب طعم رنگ ظاهر بو حلالیت و PH حالت محلول و یا معلق دارو درآب و یا سایر حلالها.

اندازه گیری انحلال: داروی خالص واثرات مواد فعال سطحی و مواد کناری بر انحلال دارو.

مراحل اصولی طراحی یک قرص

این طراحی می تواند شامل مراحل زیر باشد:

الف: شناسایی محل مناسب جهت آزاد شدن دارو در طول لوله گوارش.

ب: شناسایی روش ساخت مناسب (تراکم مستقیم گرانولاسیون مرطوب و دوباره متراکم کردن یا اسلاگ)

ج: انتخاب مواد سازگار جهت فرمولاسیون

د: تهیه فرمولاسیون‌های آزمایشی جهت بررسیهای آزمایشگاهی و بیولوژیکی برون تنی / درون تنی

پ: آزمایشهای برون تنی

ث: آزمایشهای درونتنی در حیوانات و انسان

و: گسترش و بررسی و جمع آوری هرچه بیشتر اطلاعات در مورد

چگونگی پایداری ارزش بیولوژیکی و سایر خواص مورد نظر درمورد یک داروی جدید.

خواص مورد نظر در مورد یک داروی جدید

الف: محل مناسب جهت آزاد شدن دارو درطول لوله گوارش

به طور کلی دو دسته از داروها به صورت قرص از راه خوراکی مصرف می شوند:

داروهایی که غیر محلول بوده و به منظور ایجاداثرات موضعی در لوله گوارش از راه خوراک مصرف می شوند.

داروهایی که محلول بوده وبه منظور ایجاد اثرات عمومی پس از آنکه در روده حل شده و جذب گردیدند مورد استفاده قرار میگیرند.

به هر گروه از این داروها باید توجه ویژه به فرمولاسیون و طراحی فرآورده وروش ساخت آن به منظور ایجاد یک محصول مناسب معطوف گردد.

وقتی با یک داروی غیر محلول که اثر آن معمولاً و به طور قوی وابسته به پدیده سطحی می باشد کار میگردد طراحی دارو بسیار حساس است زیرا شکل دارویی باید به آسانی به صورت ذرات ریزی که دارای سطوح بزرگ هستند درآید.

همچنین اثر فرمولاسیون گرانولاسیون و تراکم در روی خواص سطحی مواد و قدرت ایجاد مجدد موادی در روده که دارای خواص سطحی مناسب باشند باید مورد بررسی قرارگیرد.

درمورد یک فرآورده دارویی که باید به صورت عمومی اثر نماید طراحی قرصی که بتواند به سرعت باز و حل شود با توجه به اینکه دارو باید درقسمت فوقانی لوله گوارش یا در روده جذب شود و همچنین توجه به خواص انحلال دارو  در محل و یا قبل از محل اثر اختصاصات گوناگونی را باید در نظر گرفت.

به هر حال دارو باید طوری طراحی شود که باز و حل شده و بتواند ماده موثر خود را در محل جذب در روده آزاد نماید.

اصول اساسی تولید قرص

قرصها فرآورده های داروئی جامدی هستند که از شکل پذیری فرمولاسیون های حاوی مواد موثر داروئی بدست می آیند. اصطلاح قرص معمولاً به شکل بدون روکش آن که از راه دهان مصرف می شود اطلاق می گردد.

قرص ها به اشکال و ابعاد مختلفی تولید می شوند و به دلایل زیاد پر مصرف ترین فراورده های دارویی محسوب می گردند. زیرا ظاهر مناسب داشته نحوه مصرفشان آسان بوده و تولیدشان نسبت به سایر اشکال دارویی ارزانتر تمام میشود.

بعلاوه از نظر مصرف و مقدار خوراک دارو و کاملاً دقیق و قابل کنترل است. انواعی از قرص به منظور مصارف ویژه تولید می گردد. مانند قرصهای گونه ای که به تدریج در دهان حل می شوند مانند قرصهای زیر زبانی که به سرعت در زیر زبان حل شده و جذب می شوند. قرصهای جویدنی ماند ضد اسیدها و برخی ویتامین ها.

قرصهای جوشان که حل شدنشان در اثر تولید گازحاصل از ترکیب اسید سیتریک وبیکربنات و یا فرمولهای مشابه می باشد.

تولید قرصهای چندلایه جدا کردن مواد دارویی ناسازگار تهیه فراورده های پیوسته رهش مطلوب است. این قرصها دراثر فشردن یک قرص با قرص دیگر تولید می شود و ضمناً می توان دو روکش در طرفین قرص متراکم نمود.

قرصهای با روکش قندی توسط شربت قند پوشانده می شوند. رنگ روکش و قطر آن متغیر است. درقرصهای با روکش نازک پوشش نازکی سطح قرص را می پوشاند.

این روش در تولید قرصهای روکش دار بسیار مناسب است زیرا خیلی اقتصادی بوده و قرص مدت کمتری در معرض گرما و حلال قرار می‌گیرد. درمواردی که بازشدن قرص در روه مطرح باشد می‌توان آنرا با روکش روده ای پوشاند.

موادی که دراین موارد جهت روکش دادن مصرف می گردند در محیط اسیدی معده نامحلول بوده اما به سهولت درمحیط روده حل می شوند. در قرصهای پیوسته رهش مواد موثر دارویی به تدریج وطی مدت طولانی تری آزاد می گردند.

ویژگی های قرص

گرچه روشهای تولید در قرص سازی متنوع است ولی قرص مطلوب باید دارای شرایط زیر باشد:

دربرابر عوامل مختلف فرسایشی درمراحل تولید بسته بندی حمل و نقل مقاوم باشد.

مواد موثردر بدن به سطح درمانی مورد نظر برسد.

جهت کنترل این مورد دو آزمایش انجام میگیرد اول زمان باز شدن قرص و دوم سرعت انحلال. از آنجاکه رسیدن غلظت دارو در خون به سطح درمانی به عوامل پیچیده ای وابسته است لذا نتایج حاصل از آزمایشهای مذکور را نمی توان صد درصد قابل اتکا دانست.

وزن کلیه قرصها و میزان مواد موثر موجود در آنها باید یکسان باشد. این مواد با انجام آزمایش تغییرات وزنی و یکنواختی مواد موثر کنترل می شود.

قرص ها باید دارای ظاهر مناسب بوده رنگ اندازه وسایر علائم ظاهری آنها انحصاری باشد. دربرخی از قرص ها شیاری در امتداد قطر منظور می گردد که مزیت آنها سهولت تقسیم قرص به دو جزء مساوی است.

قرص باید از نظر عملی کلیه اختصاصات لازم از جمله پایداری و تاثیر درمانی را دارا باشد.

اختصاصات فیزیکی قرص

سختی

قرصها باید دارای سختی مناسب باشند که بتوانند ضربات وارده درموقع ساخت بسته بندی و حمل ونقل راتحمل نمایند. همچنین تحمل فشارهای مکانیکی وارده توسط بیمار مصرف کننده (قرار گرفتن در داخل کیف یا جیب و یا در قوطی و یا شیشه مخصوص نسخه پیچی) را داشته باشند.

سختی و مقاومت مناسب قرص در مقابل خرد شدن و سایش و فرسایش مورد نیاز مصرف کننده می باشد. مسئله ارتباط سختی قرص با زمان باز شدن و بخصوص سرعت انحلال آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سختی قرص نباید بیش از حدی باشد که زمان باز شدن و یا آزاد نمودن مواد موثر درون آن را درمایعات گوارشی به تاخیر اندازد.

به طور معمول جهت اندازه گیری سختی قرص از فشار دادن آن بین انگشت های دوم وسوم دست وشست (به عنوان نقطه اتکاء اهرم) و شکستن آن بدین طریق استفاده می گردد. قرصی از نظر سختی مناسب است که بین انگشتان با صدای سختی بشکند. چنین قرصی نباید پس از افتادن برروی زمین خرد گردد.

سختی قرص عبارت از نیروی لازم جهت خرد کردن آن در محور قطری و بوسیله نیروی تراکم می باشد. بدین منظور قرص را بین دو سندان دستگاه اندازه گیری (سختی سنج) قرارداده و با ایجاد فشار بر روی سندانها آنرا در جهت محور قطری خرد می نمایند و بدین وسیله نیروی لازم شکننده ثبت و اندازه گیری می شود.

دستگاههای مختلفی بدین منظور ساخته و تهیه گردیده اند که میتوان از مونسانتو، اروکا، هیبرلین و استرانگ –کاب نام برد.

سختی قرص تابع عوامل زیادی است که به تنهایی و یا تواماً عمل می نمایند.

سه عامل زیر در تغییر سختی قرص می تواند موثر واقع شود :

الف) خواص فیزیکی مواد اولیه (شکل کریستالی و چگالی توده)

ب) کنترل طول سنبه های بالا و پایین که باید استاندارد باشند.

ج) خواص گرانول از قبیل چگالی توده، اندازه ذرات و توزیع اندازه ذرات .

از آنجائیکه سختی تابعی از فشار وارده می باشد بنابراین تابعی از عوامل موثر درتغییر فشار نیز هست. افزایش این فشار جهت تهیه قرص سبب افزایش سختی آن میگردد. افزایش میزان چسباننده درفرمولاسیون بیش از حد موردنیاز نیز، سبب افزایش سختی قرص ها خواهد شد.

به طور کلی تغییر سرعت ماشین در هنگام کار و یا توزیع نامناسب ذرات ممکن است سبب تغییر سختی شود. هنگامی که ماتریس حاوی مواد سبک (ذرات درشت با چگالی کم) باشد به علت سنگینی توده موجود درآن قرصهای سخت تری تولید خواهد شد.

بهره وری ازمواد زیاد لوبریفیان سبب خواهد شد که فشار بیشتری جهت متراکم نمودن گرانول بکار رود (زیرا مواد لوبریفیان روی گرانول ها را پوشانیده اند). همچنین سنبه های صاف قرص های سختتری نسبت به سنبه های مقعر ایجاد می  نمایند. واحد های سنجش سختی قرص عبارتنداز:

نیوتن، کیلوگرم و استرانگ –کاب

حداقل سختی یک قرص بدون روکش معمولاً بین 4-5 کیلوگرم در نظر گرفته می‌شود.

-فرسایش

اصطکاک وضربات وارده از عواملی هستند که باعث ساییدگی، فرسایش و یاخرد شدن قرص می گردد. میزان ساییدگی قرص را می توان با استفاده از دستگاه فرسایش سنج اندازه گیری نمود.

این دستگاه از یک اتاقک پلاستیکی ساخته شده که با سرعت 25 دور در دقیقه می چرخد که درهر چرخش قرصها را از یک فاصله 15 سانتی متری پرتاب می نماید.